Mỗi mùa xuân, Frankfurt (Đức) lại chào đón Musikmesse – một trong những triển lãm âm nhạc quốc tế lớn nhất thế giới. Hai năm một lần, các thương hiệu piano hàng đầu châu Âu lại quy tụ tại đây. Năm 2016, khi ngành công nghiệp piano Đức đang đứng trước ngưỡng cửa thay đổi lớn, phóng viên của chúng tôi đã có mặt để ghi nhận câu chuyện đang diễn ra.
Cuộc Chạm Trán Giữa Truyền Thống Và Toàn Cầu Hóa
Bước vào Hall 9 của Musikmesse, bạn sẽ bị "tấn công" bởi âm thanh hỗn loạn của Chopin, Gershwin và một bản "Ode to Joy" dữ dội. Nơi đây hội tụ những cái tên danh tiếng nhất của ngành sản xuất piano Đức: Blüthner, August Förster, Grotrian-Steinweg, Schimmel, Seiler, Wilhelm Steinberg, Steingraeber & Söhne và nhiều hãng khác. Nhưng ngay cả khi đắm chìm trong "thiên đường" này, người yêu piano vẫn khó lòng nghe rõ từng tiếng đàn giữa âm thanh ngột ngạt của hàng trăm người chơi cùng lúc.
Trục chính của sảnh triển lãm như phân chia thế giới piano thành hai nửa: bên phải là các thương hiệu châu Âu – bao gồm Đức, Ý (Fazioli), CH Czech (Petrof), còn bên trái là các hãng châu Á, đặc biệt là từ Trung Quốc, với những cái tên nghe lạ như Otto Meister, Beijing, Nanjing Schumann.
Tuy nhiên, ranh giới này giờ đây chỉ còn mang tính hình thức. Trong thời đại toàn cầu hóa, thế giới piano trở nên nhập nhằng hơn bao giờ hết.
Cơn Sóng Lớn Từ Phương Đông
Chỉ trong chưa đầy một năm, hai thương hiệu piano lâu đời của Đức đã bán phần lớn cổ phần cho các tập đoàn Trung Quốc. Năm 2015, Grotrian-Steinweg bán 2/3 cổ phần cho Parsons Music (Hồng Kông) – đơn vị đã mua Wilhelm Steinberg từ trước. Đầu năm 2016, gia đình Schimmel bán 90% cổ phần cho Pearl River – tập đoàn sản xuất đàn piano lớn nhất thế giới, thuộc sở hữu nhà nước Trung Quốc.
Hannes Schimmel-Vogel, Chủ tịch Schimmel, thừa nhận quyết định này không dễ dàng nhưng là điều cần thiết để tồn tại: “Chúng tôi chọn con đường có tương lai. Dù có lo ngại về thỏa thuận này, chúng tôi cam kết giữ gìn chất lượng 'Made in Germany'.”
Trái với không khí tranh luận sôi nổi trong ngành, truyền thông Đức gần như không để tâm. Nếu các hãng xe hơi bị Trung Quốc thâu tóm, có lẽ dư luận đã dậy sóng. Nhưng với piano, dường như chẳng mấy ai quan tâm.
Tuy nhiên, tại gian hàng của Pearl River – nơi sản xuất 130.000 cây đàn mỗi năm – các nhà phân phối đến từ khắp nơi vẫn đổ về. So với con số ấy, sản lượng của Schimmel chỉ là “giọt nước trong đại dương”.
Mục Tiêu Của Các Nhà Đầu Tư Trung Quốc
Theo đại diện Pearl River, thương vụ này là một “sự hợp tác”, không phải thâu tóm. Họ cam kết không chuyển sản xuất Schimmel sang Trung Quốc, mà sẽ đầu tư tài chính và giữ nguyên dây chuyền sản xuất tại Đức.
Các chuyên gia ngành piano nhìn nhận đây là một chương tiếp theo trong chuỗi lịch sử du nhập của các thương hiệu châu Á: Nhật Bản những năm 1960–70, Hàn Quốc những năm 1980, và giờ là Trung Quốc. Sản phẩm rẻ hơn, chất lượng ngày càng cải thiện khiến nhiều thương hiệu châu Âu bị “bóp nghẹt”.
Ngày nay, Trung Quốc không chỉ sản xuất với số lượng khổng lồ mà còn có tham vọng chinh phục phân khúc cao cấp. Với khoảng 80 triệu trẻ em Trung Quốc học piano, sở hữu một cây đàn châu Âu cao cấp trở thành biểu tượng địa vị – điều mà nhiều gia đình sẵn sàng đầu tư.
Sự Tính Toán Của Các Thương Hiệu Đức
Grotrian-Steinweg kỳ vọng thương vụ với Parsons sẽ giúp họ mở rộng sản xuất, tuyển thêm nhân sự và tiếp cận thị trường Trung Quốc thông qua hệ thống hơn 500 đại lý của Parsons. Công ty cũng thiết lập cơ chế kiểm soát chiến lược để đảm bảo thương hiệu và sản phẩm vẫn “đậm chất Đức”.
Tuy vậy, không phải ai cũng lạc quan. Julius Feurich – hậu duệ của một hãng piano nổi tiếng – than thở về việc thương hiệu của mình giờ đây được sản xuất tại Trung Quốc (do Hailun thực hiện). Ông cho rằng nếu các hãng Đức chịu hợp tác sản xuất linh kiện chung từ trước, có lẽ mọi chuyện đã khác.
Udo Schmidt-Steingraeber của Steingraeber & Söhne đồng tình rằng ngành công nghiệp Đức từng bỏ lỡ cơ hội vàng để tạo ra một dòng “piano đại chúng” gắn nhãn “Made in Germany”.
Tuy nhiên, Christian Blüthner (hãng Blüthner) phản đối mạnh mẽ: “Đây là cuộc chiến sinh tồn. Ai không đa dạng hóa và bắt tay với Trung Quốc đúng cách sẽ bị bật khỏi cuộc chơi.” Hãng Blüthner đã mở nhà máy tại Trung Quốc từ lâu để sản xuất dòng đàn Irmler, nhưng vẫn giữ tỷ lệ thị trường cân bằng giữa Á, Âu và Mỹ.
Blüthner cảnh báo rằng một số hãng đang âm thầm chuyển khâu sản xuất sang châu Á, nhưng vẫn bán với giá “châu Âu”, gây nguy cơ làm mất lòng tin khách hàng. “Sản phẩm cao cấp phải trung thực. Nếu không đúng chất lượng hay giá trị, sớm muộn gì khách hàng cũng sẽ nhận ra.”
Chấp Nhận Thay Đổi, Bảo Tồn Tinh Hoa
Udo Schmidt-Steingraeber – thế hệ thứ sáu của hãng Steingraeber & Söhne – cho rằng điều quan trọng nhất để bảo tồn ngành piano Đức là duy trì hệ thống đào tạo thợ đàn và chuỗi cung ứng bản địa. Dù chỉ sản xuất hơn 100 cây đàn mỗi năm, ông vẫn đầu tư vào các công nghệ mới như bảng cộng hưởng bằng sợi carbon hay hệ thống pedal Bluetooth cho người khuyết tật.
“Thay vì lo sợ Trung Quốc, các hãng Đức nên tập trung vào điều mà Trung Quốc chưa làm được: đào tạo thợ đàn bậc cao,” ông nói. “Hiện nay họ chưa có trường đào tạo, và để xây dựng điều đó, họ cần ít nhất một thế hệ.”
Một ví dụ khác là August Förster – hãng piano Đông Đức ra đời từ năm 1859 – vẫn giữ nguyên triết lý thủ công, sản xuất quy mô nhỏ và từ chối hợp tác sản xuất với Trung Quốc. Họ tin rằng chất lượng, sự trung thực và sự khiêm tốn chính là lý do giúp thương hiệu tồn tại suốt hơn 160 năm.
Niềm Tự Hào Có Thể Là Con Dao Hai Lưỡi?
Tại Musikmesse, nhiều người thừa nhận rằng sự tự mãn từng là “gót chân Achilles” của ngành piano Đức. Matthias Vorndran – Giám đốc Piano Center Berlin – nhận định: “Người Đức nghĩ họ là đỉnh cao, không ai sánh kịp, nên đã bỏ lỡ cơ hội phục vụ nhu cầu piano giá rẻ.”
Burkhard Stein (Grotrian-Steinweg) cũng thừa nhận: “Tôi muốn công ty vẫn thuần Đức, nhưng nếu phải phá sản trong 5 năm tới thì có ích gì?”
Tuy nhiên, ông vẫn lạc quan về tương lai: “Người mua đàn cao cấp sẽ vẫn tìm đến Đức. Nhưng sau 20 hay 50 năm nữa thì chưa thể nói chắc.”
Udo Schmidt-Steingraeber cũng cho rằng Trung Quốc – dù là cường quốc sản xuất – vẫn chưa có trường đào tạo chế tác piano đỉnh cao. “Điều đó sẽ mất ít nhất một thế hệ. Và đó là lý do tôi tin rằng sản xuất tại Braunschweig vẫn sẽ an toàn.”
Trong khi ở gian hàng Schimmel, khách mời cụng ly chúc mừng, thì ở phía Pearl River, June Wang vẫn chăm chỉ làm việc, không một dấu hiệu mệt mỏi. Cô mỉm cười tuyên bố: “Lịch sử piano thuộc về châu Âu. Nhưng tương lai là của Trung Quốc.”
