Phân Biệt Giữa Sửa Chữa, Tân Trang Và Phục Chế Toàn Diện
Khi nói đến việc khôi phục lại đàn piano cũ, người ta thường nhắc đến ba thuật ngữ: sửa chữa, tân trang (reconditioning) và phục chế (rebuilding). Tuy nhiên, ranh giới giữa các thuật ngữ này khá mơ hồ, và mỗi quá trình phục hồi có thể bao gồm nhiều yếu tố từ cả ba. Vì vậy, nếu bạn đang cân nhắc mua một cây đàn piano đã qua phục chế, điều quan trọng là phải biết chính xác những hạng mục nào đã được thực hiện.
Sửa chữa thường chỉ đơn giản là khắc phục các lỗi nhỏ, riêng lẻ như thay búa bị gãy, thay dây bị đứt hoặc chỉnh lại bàn đạp hoạt động không đúng cách. Điều này có nghĩa là sửa chữa không nhất thiết cải thiện tình trạng tổng thể của cây đàn mà chỉ giải quyết các bộ phận bị hỏng hoặc bị lệch chức năng.
Tân trang luôn bao gồm việc nâng cấp tổng thể cây đàn piano, nhưng với mức thay thế linh kiện càng ít càng tốt. Ví dụ, việc tân trang một cây upright cũ có thể bao gồm mài lại lớp nỉ búa (thay vì thay toàn bộ búa) hoặc xoắn lại dây bass (thay vì thay mới) để cải thiện âm thanh. Tuy nhiên, định nghĩa về tân trang có thể thay đổi tùy theo kỹ thuật viên. Nhiều người sẽ cho rằng việc thay búa, chốt chỉnh dây và dây đàn là một phần của quá trình tân trang trong trường hợp không cần hoặc không đủ kinh phí để làm sâu hơn; trong khi người khác lại coi đó là một hình thức đại tu một phần.
Phục chế là cấp độ toàn diện nhất trong ba cấp độ phục hồi. Lý tưởng nhất, phục chế nghĩa là đưa cây đàn về trạng thái "như mới". Trên thực tế, điều này còn phụ thuộc vào tình trạng, giá trị của cây đàn, ngân sách có sẵn và mức độ tỉ mỉ của người phục hồi. Việc thay toàn bộ dây đàn, thay pinblock trong một cây grand piano, cũng như sửa hoặc thay bảng cộng hưởng (soundboard), thường được xem là phần công việc của đại tu. Trong bộ máy cơ (action), phục chế bao gồm thay đầu búa, nỉ giảm âm (damper felts), và nỉ dẫn phím (key bushings), cùng việc thay thế hoặc đại tu toàn bộ các bộ phận chuyển động khác. Việc sơn lại thùng đàn cũng thường là một phần không thể thiếu trong quá trình đại tu. Do sự mơ hồ trong định nghĩa, đôi khi người ta sử dụng thuật ngữ "tái chế" (remanufacturing) để phân biệt một quá trình phục chế toàn diện nhất – bao gồm cả việc thay soundboard – với các dạng đại tu đơn giản hơn. Tuy nhiên, không gì có thể thay thế được việc yêu cầu kỹ thuật viên liệt kê rõ ràng toàn bộ các hạng mục đã thực hiện.
Khi cân nhắc mua một cây đàn đã được đại tu hoặc thuê phục chế một cây đàn, đặc biệt là khi giá trị cao, bạn nên đặc biệt chú ý đến kinh nghiệm của người phục hồi. Đại tu hoàn chỉnh một cây đàn đòi hỏi nhiều kỹ năng khác nhau. Kỹ năng lắp soundboard hoàn toàn khác với lắp bộ búa mới hay chỉnh bộ máy. Việc thành thạo tất cả những kỹ năng này cần rất nhiều năm kinh nghiệm. Ở một góc độ nào đó, bạn đang chọn kỹ thuật viên phục hồi cũng giống như chọn chính cây đàn vậy.
Nhiều kỹ thuật viên chuyên phục hồi thường thuê ngoài một phần công việc, đặc biệt là khâu hoàn thiện bề mặt thùng đàn, cho các chuyên gia có tay nghề cao trong lĩnh vực đó. Dù đây là điều đã tồn tại từ lâu, nhưng gần đây, nhiều nhóm kỹ thuật viên độc lập đã bắt đầu công khai quảng bá về sự hợp tác chặt chẽ và lâu dài của họ trong các dự án đại tu. Trong một dự án kiểu này, một người sẽ chịu trách nhiệm phục hồi bộ cộng hưởng (soundboard, cầu đàn, pinblock, dây, chốt chỉnh dây, bảng sắt đúc...), người thứ hai sẽ đại tu bộ máy và hoàn thiện âm nhạc cuối cùng như chỉnh và điều âm; người thứ ba sẽ làm mới lại toàn bộ lớp sơn ngoài. Mô hình hợp tác này là một xu hướng tích cực vì mỗi người chỉ làm phần việc mà mình giỏi nhất, mang lại kết quả tốt hơn cho khách hàng. Tuy nhiên, bạn cần chắc chắn rằng mình biết rõ ai là người chịu trách nhiệm chính nếu có vấn đề phát sinh.
Bạn có thể nghĩ rằng sẽ tiết kiệm được nhiều tiền nếu mua một cây đàn chưa phục hồi và thuê kỹ thuật viên làm lại toàn bộ, thay vì mua sẵn một cây đã được làm xong. Điều này thường đúng. Nhưng kết quả của quá trình phục chế thường khó lường về mặt âm nhạc. Nghĩa là nếu bạn là người khó tính trong âm sắc và độ nhạy phím, bạn có thể thích hoặc không thích kết quả cuối cùng. Vì lý do đó, nhất là khi liên quan đến khoản đầu tư lớn, bạn có thể sẽ cảm thấy an toàn hơn nếu để kỹ thuật viên nhận phần lợi nhuận cao hơn để đổi lấy việc chịu rủi ro.
Danh Mục Đại Tu Đàn Grand Piano
Dưới đây là danh sách các hạng mục có thể bao gồm trong một dự án phục chế tương đối hoàn chỉnh cho đàn grand piano. Tùy vào tình trạng, giá trị cây đàn và các yếu tố khác, công việc có thể nhiều hoặc ít hơn danh sách này, nhưng đây là một tài liệu tham khảo hữu ích.
Lưu ý rằng việc phục hồi có thể chia thành ba phần chính: bộ cộng hưởng, bộ máy và vỏ đàn. Bộ cộng hưởng (còn gọi là strung back hoặc belly) gồm bảng cộng hưởng, thanh sườn, cầu đàn, dây, pinblock, chốt chỉnh dây, bảng sắt và các phần kết cấu của khung; bộ máy gồm khung phím, khung action, phím và mặt phím, búa, giảm âm, cơ bàn đạp và tất cả bộ phận chuyển động; phần vỏ gồm việc sửa chữa và hoàn thiện thẩm mỹ các phần không thuộc kết cấu và các linh kiện kim loại. Lưu ý rằng phần nỉ giảm âm tiếp xúc dây sẽ được xử lý cùng bộ cộng hưởng, trong khi cơ giảm âm dưới sẽ được phục hồi cùng bộ máy.
Ba phần công việc này gần như không chồng chéo nhau; mỗi phần có thể thực hiện riêng lẻ hoặc vào các thời điểm khác nhau tùy theo điều kiện kỹ thuật và tài chính. Trong một dự án đại tu hoàn chỉnh, việc phục hồi bộ cộng hưởng thường chiếm khoảng 45% chi phí, bộ máy 30% và vỏ đàn 25%, dù tỷ lệ này có thể thay đổi tùy từng trường hợp cụ thể.
Bộ Cộng Hưởng
Thay hoặc sửa bảng cộng hưởng, sơn lại, dán decal mới (nếu không thay bảng cộng hưởng: chèn các vết nứt, dán lại thanh sườn nếu cần, sơn lại, dán decal mới)
Thay pinblock
Thay hoặc làm lại cầu đàn hoặc mặt cầu đàn
Thay hoặc khoan lại chốt agraffe, làm mới bề mặt capo-bar
Sơn lại bảng sắt, tô lại chữ, thay nỉ dưới dây
Thay dây và chốt chỉnh dây, lên dây đúng cao độ
Thay nỉ giảm âm, sơn lại đầu giảm âm, chỉnh lại bộ giảm âm
Bộ Máy
Thay búa, cần búa và bản lề
Thay hoặc đại tu cụm wippen/repetition
Thay chặn ngược (backcheck)
Thay nỉ bệ phím phía trước
Thay nỉ bệ cân bằng hoặc nút cân bằng phím
Thay hoặc làm sạch mặt phím
Thay nỉ đầu phím
Vệ sinh phím
Vệ sinh và thay nỉ khung phím
Thay nỉ hoặc nút let-off
Vệ sinh và nếu cần thì sửa chữa khung action
Chỉnh bộ máy, điều âm
Đại tu hoặc thay bộ giảm âm dưới và thanh dẫn giảm âm
Đại tu cơ bàn đạp, chỉnh bàn đạp
Vỏ Đàn
Sửa giá nhạc, chân đàn và các bộ phận khác nếu cần
Sửa veneer bị bong hoặc mất
Bóc sơn và sơn lại lớp ngoài; sơn lại ghế để đồng bộ với đàn
Đánh bóng và phủ bóng linh kiện đồng nguyên khối, xi lại các linh kiện mạ
Đàn Piano “Vintage” – Cổ Hay Mới?
“Vintage” là thuật ngữ chỉ các cây đàn được sản xuất trong thời kỳ hoàng kim của ngành chế tạo đàn piano tại Mỹ – khoảng từ năm 1880 đến Thế chiến thứ hai. Thông thường, từ này dùng để nói đến các cây Steinway và Mason & Hamlin sản xuất trong giai đoạn này, tuy đôi khi cũng áp dụng cho các thương hiệu Mỹ nổi tiếng khác. Trong vài thập kỷ gần đây, nhu cầu với loại đàn này – và cả giá bán – đã tăng vọt nhờ vào nền kinh tế từng tăng trưởng mạnh, sự nhạy bén kinh doanh của giới phục hồi và thương mại đàn, những cáo buộc cho rằng đàn piano hiện nay không được làm tốt như trước, và cả việc chính công ty Steinway & Sons mua lại các cây đàn cũ để đại tu tại nhà máy của mình.
Vậy điều gì khiến những cây đàn cổ điển này trở nên hấp dẫn đến thế? Nhiều nhạc sĩ và kỹ thuật viên tin rằng khi được phục hồi đúng cách, chúng có âm thanh và cảm giác chơi vượt trội so với đàn mới. Tuy nhiên, chưa ai thực sự biết lý do vì sao, bởi hầu hết các bộ phận đều đã được thay thế trong quá trình đại tu. Một số người cho rằng nguyên nhân nằm ở việc Steinway từng tự đúc bảng sắt (plate) cho đến khoảng Thế chiến thứ hai, sau đó chuyển sang sử dụng nhà đúc thương mại (hiện giờ thuộc sở hữu của hãng). Vì sự thay đổi mang tính bước ngoặt này xảy ra trùng với thời điểm kết thúc thời kỳ vàng son, và bảng sắt là một trong số ít bộ phận còn nguyên sau đại tu, nên nhiều người suy đoán rằng đây chính là yếu tố tạo nên sự khác biệt. Số khác cho rằng chất lượng gỗ ngày xưa tốt hơn. Lại có người nói rằng không phải do một yếu tố riêng lẻ nào, mà chính sự kết hợp ngẫu nhiên của nhiều yếu tố may mắn – bao gồm đội ngũ thợ tài hoa và giàu kinh nghiệm – đã giúp các công ty thời đó tạo ra những cây đàn đặc biệt mà ngày nay không thể lặp lại (mặc dù điều đó cũng không lý giải vì sao đàn đại tu từ thời đó lại hay hơn).
Về phía mình, công ty Steinway & Sons hoàn toàn phủ nhận ý kiến cho rằng đàn Steinway cũ tốt hơn, coi đó là câu chuyện lãng mạn do những người bán đàn cổ thổi phồng để kiếm lời. Họ cho biết đã tiến hành nhiều thử nghiệm khoa học về bảng sắt và gỗ, và chưa tìm thấy bằng chứng nào chứng minh rằng chất liệu xưa tốt hơn. Công ty cũng đã kiểm tra hàng trăm cây đàn Steinway cũ tại cơ sở đại tu lớn nhất thế giới của mình và không thấy bằng chứng nào cho thấy đàn cũ được làm tốt hơn đàn mới – thậm chí còn khẳng định điều ngược lại. Steinway công nhận rằng một số nghệ sĩ có thể thích âm thanh của cây đàn cổ vì lý do nghệ thuật mang tính cá nhân, nhưng cho rằng những ai cân nhắc mua đàn cổ đã được phục hồi nên làm vậy để tiết kiệm chi phí, chứ không phải vì nghĩ rằng chất lượng tốt hơn.
Xem Thêm:
