Khi nhắc đến một nhạc cụ dễ tiếp cận, giá thành hợp lý và cực kỳ tiện lợi để mang theo, rất ít nhạc cụ có thể vượt qua được harmonica. Dù sở hữu kích thước nhỏ gọn và chi phí không quá cao, harmonica lại có khả năng tạo ra một dải âm thanh vô cùng ấn tượng. Chính sự linh hoạt này đã giúp harmonica xuất hiện trong rất nhiều thể loại âm nhạc khác nhau. Từ những dòng nhạc quen thuộc như blues, country và rock cho đến những thể loại tưởng chừng ít liên quan hơn như jazz hay nhạc cổ điển, harmonica với chất âm giàu cảm xúc và gần gũi như giọng người luôn dễ dàng hòa nhập và tỏa sáng.
Trong bài hướng dẫn này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu các loại harmonica phổ biến hiện nay, đồng thời xác định những lựa chọn phù hợp cho người mới bắt đầu cũng như các nghệ sĩ harmonica và nhạc công mong muốn mở rộng khả năng biểu diễn của mình.
Các Loại Harmonica Phổ Biến
Mặc dù trên thị trường có nhiều dòng harmonica chuyên biệt, phần lớn các mẫu thông dụng đều thuộc một trong ba nhóm chính, được phân loại dựa trên cách lên dây gồm harmonica diatonic, chromatic và tremolo. Nội dung dưới đây sẽ tập trung chủ yếu vào ba loại này, đồng thời giới thiệu thêm một số dòng harmonica ít phổ biến hơn.
Harmonica Diatonic
Harmonica diatonic là loại phổ biến nhất và thường xuyên xuất hiện trong nhạc pop, blues và folk. Dòng harmonica này được thiết kế để chơi trong một tông nhạc cố định. Tuy nhiên, nhờ các kỹ thuật nâng cao như overblow, bending và chơi ở nhiều vị trí khác nhau, người chơi hoàn toàn có thể sử dụng harmonica diatonic để trình diễn ở nhiều tông và mode ngoài tông gốc. Một số nghệ sĩ bậc thầy như Howard Levy và Carlos Del Junco đã phát triển kỹ thuật overblow đến mức có thể chơi gần như hoàn toàn theo phong cách chromatic chỉ với một cây harmonica diatonic 10 lỗ.
Trong nhạc blues, người chơi harmonica thường biểu diễn theo kỹ thuật cross harp hay second position. Điều này có nghĩa là sử dụng harmonica được lên dây thấp hơn một quãng bốn đúng so với tông của bài nhạc. Ví dụ, nếu bài hát được viết ở tông Đô, người chơi sẽ sử dụng harmonica tông Fa. Phần lớn các bản blues sử dụng thang âm ngũ cung và việc chơi harmonica tông Son giúp tiếp cận những nốt bổ trợ rất hiệu quả cho thang ngũ cung Đô, đặc biệt là các nốt hút. Đây chính là những nốt cho phép tạo ra âm bent đầy cảm xúc, yếu tố cốt lõi của kỹ thuật blues harmonica.
Ngoài second position, những nghệ sĩ harmonica giàu kinh nghiệm còn sử dụng nhiều vị trí chơi khác nhau để hòa quyện với các nhạc cụ khác và tạo ra những hiệu ứng âm thanh phong phú. Kỹ thuật khum tay quanh harmonica kết hợp với việc dùng lưỡi để chặn và mở các lỗ thổi là những phương pháp phổ biến nhằm tạo hiệu ứng hợp âm tiết tấu và màu sắc âm thanh độc đáo. Hiện nay, người chơi có thể dễ dàng tìm thấy rất nhiều tài nguyên trực tuyến, sách và giáo trình hướng dẫn chi tiết các kỹ thuật này.
Chính sự đơn giản trong cấu trúc và cách chơi đã khiến harmonica diatonic trở thành lựa chọn lý tưởng cho người mới bắt đầu. Phần lớn giáo viên harmonica đều khuyến nghị người học nên khởi đầu với harmonica diatonic 10 lỗ ở tông Đô.
Hohner 1896 Marine Band diatonic 10 lỗ tông Đô là một nhạc cụ nhập môn chất lượng cao. Dòng Marine Band đã gắn liền với lịch sử blues và được sử dụng bởi nhiều huyền thoại harmonica như Sonny Boy Williamson và Little Walter.
Khi tìm hiểu sâu hơn về harmonica diatonic, bạn sẽ bắt gặp rất nhiều biến thể khác nhau. Một ví dụ tiêu biểu là dòng Lee Oskar, được thiết kế bởi nghệ sĩ harmonica đã góp phần tạo nên âm thanh đặc trưng của ban nhạc War. Một số mẫu Lee Oskar sử dụng cách lên dây theo thang âm thứ hoặc các thang âm không tiêu chuẩn, giúp việc chơi những thể loại như gypsy jazz hay nhạc dân gian phương Đông trở nên dễ dàng hơn. Âm thanh sáng, rõ nét cùng khả năng thay thế riêng phần lưỡi gà là những ưu điểm khiến nhiều nghệ sĩ yêu thích thương hiệu này.
Lee Oskar Harmonic Minor Harmonica được sản xuất với nhiều tông khác nhau và sử dụng hệ thống lên dây đặc biệt, giúp mở rộng khả năng biểu đạt âm nhạc so với harmonica diatonic tiêu chuẩn. Phần thân bằng nhựa mịn mang lại cảm giác thoải mái cho môi, đặc biệt phù hợp với người chơi trong thời gian dài.
Một mẫu diatonic 10 lỗ khác rất được ưa chuộng là Hohner Special 20. Với cách lên dây trưởng tiêu chuẩn và thân nhựa kín khí, model này tránh được tình trạng phồng rộp thường gặp ở các thân gỗ. Lưỡi gà dễ bend cũng là lý do khiến nhiều nghệ sĩ blues lựa chọn.
Seydel Blues Session nổi bật với lưỡi gà bằng thép không gỉ chắc chắn, cho âm lượng lớn và khoảng cách lỗ rộng hơn, giúp người mới chơi dễ kiểm soát nốt đơn hơn.
Phần lớn người chơi harmonica đều sở hữu nhiều cây diatonic đến từ các thương hiệu khác nhau và ở nhiều tông khác nhau. So với các nhạc cụ như guitar, chi phí cho harmonica tương đối dễ tiếp cận, giúp việc xây dựng một bộ sưu tập phục vụ nhiều phong cách âm nhạc trở nên đơn giản. Việc trải nghiệm nhiều mẫu khác nhau sẽ giúp bạn tìm ra cây harmonica phù hợp nhất với phong cách chơi và chất âm mong muốn.
Harmonica Chromatic
Harmonica chromatic thường được trang bị một cần gạt, cho phép chuyển luồng hơi sang bộ lưỡi gà khác và tạo ra đầy đủ 12 nốt trong hệ thống thang âm phương Tây. Khi làm chủ được cơ chế này, người chơi có thể biểu diễn gần như mọi thang âm và mode một cách linh hoạt.
So với diatonic, lưỡi gà của harmonica chromatic có kích thước lớn hơn, khiến việc bend và overblow trở nên khó hơn. Tuy nhiên, chính đặc điểm này lại mang đến khả năng tạo ra hợp âm dày và âm sắc giàu chiều sâu. Nhiều nghệ sĩ blues nổi tiếng như Little Walter, Rod Piazza hay George “Harmonica” Smith đã sử dụng harmonica chromatic để tạo nên chất âm đầy đặn, thường được người hâm mộ gọi là saxophone Mississippi.
Trong tay những nghệ sĩ bậc thầy như Toots Thielemans, harmonica chromatic có thể trình diễn những thang âm jazz phức tạp với các câu chạy nốt nhanh và mượt mà, tương tự như saxophone. Stevie Wonder cũng là một trong những biểu tượng lớn của harmonica chromatic, với những đoạn solo kinh điển thể hiện kỹ thuật ở trình độ cao.
Do độ khó cao hơn, harmonica chromatic thường không được khuyến nghị cho người mới bắt đầu. Việc làm chủ harmonica diatonic trước sẽ giúp quá trình chuyển sang chromatic trở nên dễ dàng hơn. Mặc dù thường được lên dây ở tông Đô hoặc Son, harmonica chromatic cho phép người chơi biểu diễn hầu như mọi thể loại nhạc sử dụng hệ thống 12 nốt tiêu chuẩn.
Hohner 280 64 Chromonica là lựa chọn quen thuộc của các nghệ sĩ blues và jazz đang tìm kiếm âm thanh dày, mạnh mẽ cùng dải âm rộng lên đến bốn quãng tám.
Harmonica Tremolo
Harmonica tremolo, còn được gọi là harmonica echo, tạo ra âm rung đặc trưng nhờ việc mỗi nốt sử dụng hai lưỡi gà, một được chỉnh cao hơn và một được chỉnh thấp hơn một chút. Sự chênh lệch này tạo ra hiệu ứng rung lấp lánh, tương tự như âm thanh của đàn guitar 12 dây.
Harmonica tremolo chromatic rất phổ biến trong nhạc pop và rock châu Á. Trong khi đó, harmonica tremolo diatonic thường xuất hiện trong nhạc dân gian và pop, mang đến âm sắc mộc mạc, rất phù hợp cho các buổi biểu diễn ngoài trời hoặc những bản nhạc mang màu sắc hoài niệm.
Suzuki 2 Timer Tremolo Harmonica được sản xuất với các phiên bản 21 và 24 nốt, mang lại âm thanh ấm áp, giàu nhạc tính, gợi nhớ đến tiếng đàn accordion và phù hợp với country, pop và folk.
Harmonica Chuyên Dụng
Ngoài các dòng phổ biến, còn có những loại harmonica chuyên dụng thường được sử dụng trong dàn hòa tấu và dàn nhạc harmonica.
Harmonica Hợp Âm
Harmonica hợp âm thường có kích thước lớn và có thể tạo ra tới 48 hợp âm khác nhau. Các nốt được bố trí theo từng cụm bốn nốt, mỗi nốt thường có hai lưỡi gà được chỉnh cách nhau một quãng tám. Loại harmonica này đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ hòa âm và tiết tấu trong các dàn hòa tấu.
Hohner 267/384/48 Chord Harmonica bao gồm hai phần nhạc cụ được nối với nhau, cho phép tạo ra nhiều hợp âm trưởng, hợp âm bảy, hợp âm tăng và hợp âm giảm.
Harmonica Dàn Nhạc
Harmonica dàn nhạc được thiết kế chuyên biệt cho biểu diễn tập thể, với nhiều dải cao độ và cách bố trí nốt khác nhau. Các phiên bản diatonic và chromatic đều được sử dụng phổ biến trong phân khúc này.
Suzuki Orchestral Double Bass Harmonica 39 lỗ sử dụng lưỡi gà đôi được chỉnh cách nhau một quãng tám, bao phủ hai quãng tám chromatic hoàn chỉnh.
Công Cụ Nâng Cao Kỹ Năng Chơi Harmonica
Dù bạn muốn bổ sung harmonica vào phần trình diễn guitar acoustic hay theo đuổi chất âm mạnh mẽ của blues điện, các giáo trình và tài liệu học tập đóng vai trò vô cùng quan trọng trong quá trình phát triển kỹ năng.
Mel Bay Easiest Harmonica Book là lựa chọn lý tưởng cho người mới bắt đầu, giúp làm quen với những kiến thức cơ bản của harmonica diatonic và hệ thống ký hiệu đơn giản thường được sử dụng trong các giáo trình harmonica.
Khi đã nắm vững nền tảng blues harmonica, Hal Leonard Blues Harmonica Collection Songbook mang đến cơ hội học hỏi những bản nhạc kinh điển của Little Walter và Sonny Boy Williamson thông qua hệ thống tablature rõ ràng và dễ theo dõi, với 40 bản blues được chép lại chi tiết.
Dành cho người chơi nâng cao, Hal Leonard Toots Thielemans The Jazz Master Class Series DVD được xem như một tài liệu giá trị, trong đó Toots trực tiếp trình diễn, chia sẻ phương pháp giảng dạy và biểu diễn những tác phẩm jazz kinh điển trên harmonica chromatic.
Chơi Harmonica Điện
Khi các ban nhạc blues bước vào kỷ nguyên điện khí hóa từ thập niên 1950, những nghệ sĩ như Little Walter bắt đầu sử dụng micro dạng bullet vốn được thiết kế cho liên lạc cảnh sát và taxi. Khi kết hợp với ampli đèn và kỹ thuật khum tay chặt quanh harmonica cùng micro, họ đã tạo ra chất âm dày, méo đặc trưng, trở thành biểu tượng của blues Chicago.
Micro Phù Hợp Cho Harmonica
Ngày nay, người chơi harmonica có rất nhiều lựa chọn về micro và ampli. Trong nhạc country và blues acoustic, micro dynamic gắn trên chân và kết nối trực tiếp với hệ thống âm thanh thường được sử dụng. Các kỹ thuật rung đầu và điều khiển tay giúp tạo hiệu ứng vibrato và trill cho các nốt kéo dài.
Với blues điện và rock, micro thường được cầm và khum chặt trong tay, tạo thành buồng cộng hưởng cùng môi và khoang miệng, cho phép kiểm soát âm sắc mạnh mẽ và giàu cảm xúc.
Người chơi blues điện thường tìm kiếm âm thanh dày, méo vừa phải với dải trung nổi bật. Điều này đạt được bằng cách đẩy tầng tiền khuếch đại của ampli, tuy nhiên cũng đòi hỏi kỹ năng kiểm soát hú rít và vị trí đứng trên sân khấu.
Shure 520DX Green Bullet tái hiện chất âm blues điện cổ điển, lấy cảm hứng từ micro tinh thể thập niên 1950 và được tích hợp núm chỉnh âm lượng tiện lợi.
Shaker Retro Rocket Harmonica Microphone có thiết kế nhỏ gọn, dễ cầm và mang lại âm thanh harmonica khuếch đại cổ điển, phản hồi tốt theo kỹ thuật của từng người chơi.
Audix Fireball Harmonica Microphone được đánh giá cao nhờ âm thanh sáng, sạch và khả năng chống hú hiệu quả, đi kèm núm chỉnh âm lượng tích hợp.
Ampli Phù Hợp Cho Harmonica
Trước đây, nghệ sĩ harmonica thường sử dụng ampli đèn cỡ nhỏ dành cho guitar. Fender Bassman Combo với bốn loa đường kính khoảng 25,4 cm từng là lựa chọn rất phổ biến nhờ âm lượng lớn và khả năng phản hồi tốt với sắc thái biểu diễn.
Ngày nay, xu hướng này vẫn được duy trì. Phần lớn người chơi harmonica tiếp tục ưa chuộng ampli đèn combo nhỏ gọn. Khi biểu diễn ở không gian lớn, loa ampli thường được đặt micro để đưa tín hiệu ra hệ thống âm thanh chính.
Fender Super Champ X2 Guitar Combo Amp có công suất 15 watt, cho âm lượng lớn và khả năng tạo méo giàu hòa âm, rất phù hợp với blues điện. Thiết kế nhỏ gọn giúp dễ dàng mang theo và sử dụng linh hoạt.
Fender Super Champ với cặp đèn công suất 6V6 và loa đường kính 25,4 cm mang đến âm thanh ấm áp, dễ overdrive, cùng nhiều tùy chọn âm sắc cổ điển và khả năng ghi âm qua cổng USB.
Fender 65 Princeton Reverb là lựa chọn cao cấp dành cho người chơi cần chất âm cổ điển chuẩn mực. Với công suất 15 watt Class A và loa 25,4 cm, ampli này đủ mạnh để nổi bật trong ban nhạc blues điện, đồng thời tạo ra âm méo ấm và dày.
Fender Vintage Reissue 59 Bassman Combo được nhiều nghệ sĩ harmonica chuyên nghiệp đánh giá là lựa chọn hàng đầu. Công suất 50 watt kết hợp với bốn loa 25,4 cm mang lại âm thanh mạnh mẽ, giàu năng lượng và độ ấm đặc trưng.
Dù người chơi blues điện thường không sử dụng nhiều hiệu ứng, reverb vẫn là hiệu ứng được ưa chuộng nhờ khả năng tăng chiều sâu và cảm xúc cho tiếng harmonica. Reverb tích hợp, đặc biệt là dạng lò xo hoặc plate, luôn được đánh giá cao. Trong trường hợp ampli không có reverb, pedal rời là giải pháp linh hoạt và hiệu quả.
