Một số đặc điểm kỹ thuật của đàn piano thường được đề cập trong các cuộc tư vấn bán hàng nhằm thuyết phục bạn mua một model cụ thể, nâng cấp lên model đắt tiền hơn, hoặc không chọn một cây đàn của đối thủ cạnh tranh. Việc phân biệt giữa sự thật và chiêu trò tiếp thị không hề đơn giản — ngay cả với những người trong ngành. Sự khác biệt về chất lượng giữa các thương hiệu thường nằm ở sự tinh tế trong thiết kế và mức độ tỉ mỉ trong chế tác, hơn là ở các tính năng được quảng cáo. Bài viết này đề cập đến ba ví dụ điển hình: bảng cộng hưởng nguyên tấm so với bảng ép nhiều lớp, phương pháp đúc khuôn ướt so với khuôn chân không, và vấn đề liên quan đến chất liệu gỗ làm thành vành đàn grand piano.
Tư Duy Bảo Thủ Trong Ngành Sản Xuất Piano Cao Cấp
Một trong những lý do khiến các tính năng này được mang ra tranh luận là vì ngành sản xuất piano — đặc biệt là phân khúc cao cấp — vốn rất bảo thủ. Người tiêu dùng thường chi ra số tiền lớn để mua thứ mà họ không thực sự hiểu rõ, và dễ bị “dọa sợ” nếu có điều gì khác biệt so với cách làm truyền thống. Hơn nữa, việc mua một cây đàn cao cấp còn là cách thể hiện phần tính cách bảo thủ trong mỗi người — mong muốn đầu tư vào thứ gì đó bền vững và cổ điển, chứ không phải thứ rẻ tiền hay chạy theo trào lưu.
Những quy chuẩn thiết kế và sản xuất của các cây đàn tốt nhất đã được đúc kết qua thời gian dài, nên chứa đựng một “trí tuệ tập thể” mà chúng ta không nên bỏ qua quá nhanh. Tuy nhiên, cũng cần nhớ rằng phần lớn những quy chuẩn này có từ cả thế kỷ trước, trong bối cảnh công nghệ và kinh tế khác xa hiện tại. Nói cách khác, có thể đã có những phương pháp tốt hơn nhưng chưa được áp dụng, không phải vì chúng không hiệu quả, mà vì sự bảo thủ cố hữu của ngành.
Phân khúc giá rẻ tuy có ít rào cản hơn, nhưng cũng không thoát khỏi ảnh hưởng của tư duy bảo thủ này.
Bảng Cộng Hưởng (Soundboard)
Một trong những lựa chọn bạn có thể gặp khi mua đàn ở phân khúc phổ thông là giữa bảng cộng hưởng bằng gỗ nguyên tấm và bảng cộng hưởng ép nhiều lớp. Trước hết, nếu cây đàn cho âm thanh hay thì bạn không cần lo lắng quá về lý do kỹ thuật phía sau — hãy tận hưởng ! Tuy nhiên, do người bán có thể đề cập đến vấn đề này (thường để hướng bạn sang mẫu đàn không có bảng ép), bạn nên hiểu rõ hơn về nó.
Truyền thống từ lâu là bảng cộng hưởng được làm từ nhiều tấm ván gỗ vân đứng (gỗ thông quartersawn) ghép cạnh với nhau để tạo thành một mặt gỗ nguyên tấm. Những cây đàn biểu diễn chuyên nghiệp và nhiều mẫu đàn tầm trung hoặc cao cấp vẫn giữ cách làm này. Bảng cộng hưởng thường được uốn cong nhẹ (gọi là “crown”) để tăng độ bền và cải thiện âm thanh. Qua nhiều năm, gỗ sẽ khô dần, khiến phần cong này phẳng lại và dễ xuất hiện vết nứt. Trong môi trường quá khô, điều này có thể xảy ra ngay trong thời gian bảo hành và làm ảnh hưởng đến chất lượng âm thanh.
Vào những năm 1960, để giảm chi phí bảo hành do bảng cộng hưởng nứt, một số hãng đã phát triển bảng cộng hưởng ép nhiều lớp, thực chất là một tấm ván ép. Cấu trúc này giúp ngăn nứt nẻ và mất độ cong. Tuy nhiên, ba vấn đề lớn nảy sinh: thứ nhất, các cây đàn sử dụng loại bảng này thường là dòng rẻ nhất, vốn đã kém chất lượng từ đầu; thứ hai, kỹ sư thiết kế không tính đến sự khác biệt về độ rung giữa gỗ ép và gỗ nguyên; thứ ba, nhiều bảng ép sử dụng các loại gỗ rẻ tiền như basswood hay lauan, chỉ phủ lớp veneer gỗ thông bên ngoài. Hệ quả là các cây đàn này thường có âm thanh tệ, khiến bảng cộng hưởng ép bị mang tiếng xấu.
Những năm gần đây, bảng cộng hưởng ép được cải tiến đáng kể. Loại mới gọi là “bảng ép veneer” hoặc “bảng chịu lực bề mặt”, với lõi là gỗ thông nguyên tấm, hai mặt phủ lớp veneer mỏng. Loại bảng này có khả năng rung gần giống bảng nguyên khối, nhưng bền hơn, ít nứt nẻ và giữ được độ cong tốt hơn. Dù âm sắc vẫn chưa hoàn toàn sánh ngang bảng nguyên, nhưng khả năng chịu khí hậu tốt hơn giúp đàn giữ được âm ổn định theo mùa.
Tuy nhiên, loại bảng cộng hưởng này vẫn thường được dùng cho các mẫu đàn phổ thông, không phải vì chất lượng thấp, mà là do chiến lược tiếp thị. Nếu bạn đang tìm đàn ở tầm giá phổ thông và cây đàn có bảng ép đáp ứng được yêu cầu âm thanh của bạn, thì không có lý do gì để không chọn nó.
Khuôn Đúc Khung Sắt (Plate Casting Methods)
Khung gang của đàn piano – thường có màu vàng hoặc đồng – là bộ phận bằng kim loại chịu lực chính, nơi các dây đàn được căng lên. Trong hơn 100 năm qua, phương pháp truyền thống để tạo khung là đúc cát ướt (wet-sand casting): tạo khuôn bằng gỗ, ấn vào cát ướt để lấy hình, sau đó đổ sắt nóng chảy vào. Khi nguội, khung sẽ giữ nguyên hình dạng từ khuôn gỗ. Tuy nhiên, khung tạo ra từ phương pháp này thường khá thô, cần nhiều công đoạn mài và hoàn thiện, và mỗi khung có thể hơi khác nhau về kích thước – gây khó khăn cho dây chuyền sản xuất hiện đại.
Nhằm tăng tính chính xác và hiệu quả, vào thập niên 1960, Yamaha phát triển phương pháp đúc chân không (V-Pro – Vacuum Shield Mold Process). Phương pháp này dùng cát khô và lớp màng nhựa mỏng, giữ bằng áp suất chân không. Nhờ đó, khung tạo ra có độ chính xác cao, đẹp hơn, và cần ít công đoạn hoàn thiện hơn.
Phương pháp V-Pro phù hợp với các hãng sản xuất lớn, có dây chuyền tự động hóa cao. Trong khi đó, các nhà sản xuất nhỏ và cao cấp vẫn dùng phương pháp truyền thống. Nhiều người lầm tưởng điều này nghĩa là khung đúc cát ướt tốt hơn. Nhưng thực tế, lý do chủ yếu là kinh tế: chi phí đầu tư cho dây chuyền đúc chân không rất cao. Với các hãng Trung Quốc, việc giữ cách đúc cũ rẻ hơn vì nhân công rẻ. Với các hãng cao cấp, khung dù thô nhưng được hoàn thiện bằng tay rất kỹ lưỡng, nên cũng không cần thay đổi.
Có ý kiến cho rằng khung đúc chân không khiến âm thanh bị “kim loại hóa” hoặc hút mất năng lượng từ dây đàn. Nhưng điều này chỉ đúng với các khung mỏng, nhẹ. Khi đúc theo đúng trọng lượng cần thiết, khung V-Pro hoạt động tốt không kém gì khung đúc cát ướt. Vì vậy, chất lượng của khung phụ thuộc vào thiết kế và độ dày, chứ không nằm ở phương pháp đúc.
Vành Đàn Grand Piano
Vành đàn grand piano giữ hai vai trò quan trọng: kết cấu và âm học. Về kết cấu, nó là khung gỗ bao quanh nơi gắn khung gang, giúp chịu toàn bộ lực căng của dây đàn. Về mặt âm học, vành đàn ảnh hưởng đến cách âm thanh truyền và vang lên trong thân đàn.
Bảng cộng hưởng được dán vào gờ bên trong của vành đàn. Khi rung động, âm thanh từ bảng cộng hưởng sẽ hoặc bị hấp thụ vào vành, hoặc được phản xạ trở lại – phụ thuộc vào độ cứng và mật độ gỗ làm vành. Vành đàn làm từ gỗ cứng và dày sẽ phản xạ nhiều hơn, tạo độ ngân lâu hơn; còn gỗ mềm hoặc mỏng hơn sẽ hấp thụ nhiều năng lượng, khiến âm thanh tắt nhanh hơn.
Vì lý do đó, các hãng piano cao cấp thường dùng gỗ cứng như maple hoặc beech để làm vành đàn. Một ngoại lệ đáng chú ý là Bösendorfer, sử dụng gỗ thông – một loại gỗ mềm nhưng truyền âm rất tốt, giúp toàn bộ thân đàn cùng rung lên, tạo hiệu ứng âm thanh đặc trưng.
Điều quan trọng cần lưu ý là: độ cứng của gỗ vành đàn không ảnh hưởng đến độ bền hay khả năng giữ dây. Gỗ mềm không khiến đàn dễ hỏng hay nhanh xuống dây. Tất cả ảnh hưởng đều nằm ở âm thanh.
Ngoài ra, cần phân biệt khái niệm “hardwood” (gỗ cứng) và “softwood” (gỗ mềm) trong sinh học và trong thực tế. Trong ngành quảng cáo, cụm từ "gỗ cứng cao cấp" thường được dùng một cách mơ hồ. Nếu nhà sản xuất thực sự dùng loại gỗ tốt như maple hoặc beech, họ sẽ nêu rõ tên gỗ thay vì nói chung chung như “gỗ hardwood được chọn lọc”.
Kết Luận
Khi chọn mua đàn piano, đừng để các thuật ngữ kỹ thuật làm bạn rối trí. Hãy lắng nghe chính đôi tai và cảm nhận từ đôi tay của bạn. Một cây đàn hay là cây đàn bạn yêu thích – dù bảng cộng hưởng làm từ gì, khung đúc ra sao hay vành đàn được quảng bá thế nào. Những hiểu biết kỹ thuật có thể giúp bạn tự tin hơn khi đối thoại với người bán – nhưng chính cảm xúc và trải nghiệm âm nhạc mới là điều quyết định.
Xem Thêm:
