Rất ít nhạc cụ gợi lên hình ảnh mang đậm tinh thần nước Mỹ như cảnh một người chơi đàn ngồi trên ghế bập bênh trước hiên nhà và gảy những giai điệu trên cây banjo. Là một trong những nhạc cụ chủ đạo của bluegrass, country, dixieland jazz và folk Mỹ, banjo không chỉ mang lại niềm vui khi chơi mà còn đem đến sự thỏa mãn lâu dài cho những ai dành thời gian chinh phục nó. Âm thanh sáng, rõ nét của banjo tương đối dễ tạo ra, cùng với tiết tấu mang tính gõ mạnh mẽ giúp tăng độ sôi động và sức đẩy cho nhiều thể loại âm nhạc khác nhau. Ở hình thái hiện đại, banjo có thể được xem là một trong số rất ít nhạc cụ có nguồn gốc hoàn toàn từ nước Mỹ.
Những nghệ sĩ như Béla Fleck đã đưa banjo vượt xa cội nguồn âm nhạc ban đầu khi sử dụng nó trong nhạc cổ điển, jazz và fusion. Các ban nhạc hiện đại như Mumford and Sons, The Carolina Chocolate Drops và The Avett Brothers đã góp phần khơi dậy lại sự quan tâm của giới trẻ đối với banjo. Từ chỗ từng bị xem là nhạc cụ mang màu sắc thôn quê thuần túy, banjo ngày nay đang tận hưởng làn sóng phổ biến mới.
Trong hướng dẫn mua đàn này, chúng tôi sẽ giới thiệu những kiến thức cơ bản về lịch sử banjo, các kỹ thuật chơi, những loại banjo phổ biến, cấu tạo của nhạc cụ và các nguồn tài liệu giúp bạn bắt đầu hành trình học chơi banjo.
Nên Chi Bao Nhiêu Tiền Cho Một Cây Banjo
Cũng như nhiều sản phẩm khác, bạn sẽ nhận được đúng với số tiền mình bỏ ra. Trên thị trường có những cây banjo dành cho người mới học, được sản xuất hàng loạt tại châu Á với mức giá khoảng 3.700.000 đồng Việt Nam, cho đến những cây đàn thủ công dành cho nghệ sĩ chuyên nghiệp, sử dụng vật liệu cao cấp và có mức giá rất cao. Giữa hai phân khúc này là hàng chục mẫu banjo tầm trung, phần lớn trong số đó có khả năng chơi tốt và âm thanh dễ chịu.
Ngay cả những mẫu banjo có giá thấp nhất cũng thường khá dễ chơi và mang đến cho người mới học với ngân sách hạn chế một sự khởi đầu đáng giá. Số tiền bạn nên chi phụ thuộc vào ngân sách, mức độ nghiêm túc trong việc học đàn, thể loại nhạc bạn muốn chơi và những tính năng bạn mong muốn. Nguyên tắc chung là hãy mua cây banjo tốt nhất trong khả năng tài chính của bạn để đạt được sự cân bằng tối ưu giữa cảm giác chơi, ngoại hình và chất lượng âm thanh.
Việc đọc các bài đánh giá từ chuyên gia cũng như người dùng khác sẽ giúp bạn thu hẹp lựa chọn và tìm được cây đàn phù hợp hơn.
Banjo Và Lược Sử Hình Thành
Nguồn gốc của banjo như chúng ta biết ngày nay vẫn chưa hoàn toàn rõ ràng. Nhạc cụ này có nhiều điểm tương đồng với các nhạc cụ Tây Phi như đàn kora, với dây được gảy và mặt da căng trên thân làm từ quả bầu. Tuy nhiên, kora có cần đàn dạng gậy và các vòng kim loại hoạt động tương tự phím đàn, điều mà banjo không có.
Những nhạc cụ giống banjo sớm nhất xuất hiện tại châu Mỹ cũng sử dụng thân làm từ quả bầu, mặt da động vật và cần đàn đơn giản. Chúng có số lượng dây khác nhau, thường bao gồm một dây tạo âm drone.
Đến thế kỷ mười bảy, những nguyên mẫu đầu tiên của banjo hiện đại bắt đầu xuất hiện tại vùng Caribe. Những nhạc cụ này đã có cần đàn hoàn chỉnh và khóa chỉnh dây, cho thấy ảnh hưởng từ các nhạc cụ dây phương Tây khác.
Những phiên bản banjo sớm nhất này chủ yếu được chơi bởi người nô lệ. Mãi đến những năm 1830, một nghệ sĩ hát rong người Virginia tên Joel Walker Sweeney mới đưa banjo đến với công chúng da trắng. Cây banjo của ông có bốn dây dài đầy đủ, một dây drone thứ năm ngắn hơn và thân đàn giống như mặt trống. Banjo nhanh chóng được yêu thích ở cả hai bờ Đại Tây Dương khi Sweeney mang các buổi biểu diễn của mình sang Anh, nơi banjo trở thành nhạc cụ quen thuộc trong các sân khấu âm nhạc đại chúng.
Sau thời kỳ minstrel, banjo vẫn giữ được sự phổ biến nhờ Charlie Poole và nhóm North Carolina Ramblers. Do chấn thương tay khi chơi bóng chày, Poole đã phát triển kỹ thuật gảy ba ngón, về sau được gọi là phong cách cổ điển hoặc fingerstyle. Với tiếng fiddle mang màu blues cùng những phần guitar và banjo giàu giai điệu, tinh tế, các bản thu âm của nhóm vào thập niên 1920 đã trở thành hình mẫu cho bluegrass hiện đại. Chịu ảnh hưởng từ Poole, Earl Scruggs, thành viên banjo của nhóm Blue Grass Boys do Bill Monroe dẫn dắt, đã định hình âm thanh banjo bluegrass hiện đại vào thập niên 1940.
Khi các kỹ thuật chơi banjo tiếp tục phát triển, những dạng banjo mới cũng dần được hình thành.
Các Kỹ Thuật Chơi Banjo
Phong cách chơi banjo sớm nhất và vẫn rất quan trọng cho đến ngày nay được gọi là clawhammer. Tên gọi này xuất phát từ tư thế bàn tay cong như móng vuốt. Phần lớn các phong cách chơi hiện đại đều phát triển từ kỹ thuật này. Clawhammer sử dụng móng tay trỏ hoặc giữa để gõ xuống bốn dây chính, đồng thời ngón cái gảy dây drone thứ năm bằng chuyển động hất lên. Những giai điệu phức tạp hơn được tạo ra nhờ các kỹ thuật như drop thumb và double thumbing.
Mặc dù clawhammer chủ yếu tạo tiết tấu mạnh mẽ, các biến thể của nó cho phép người chơi tạo ra nốt đơn, hợp âm hòa thanh và nhiều hiệu ứng gõ trên mặt đàn. Sự kết hợp giữa các kiểu quét dây và gảy dây giúp banjo đảm nhận vai trò nhạc cụ chính, chứ không chỉ đơn thuần là nhạc cụ đệm.
Banjo truyền thống vùng Appalachian còn có phong cách two finger up pick. Earl Scruggs đã hoàn thiện và phổ biến kỹ thuật ba ngón, trở thành nền tảng của banjo bluegrass hiện đại và thường được gọi là phong cách Scruggs. Ngay cả những người không nghe bluegrass cũng quen thuộc với phong cách arpeggio nhanh này qua bản nhạc chủ đề phim truyền hình The Beverly Hillbillies.
Ngoài ra còn có nhiều phong cách bluegrass khác mang tên những nghệ sĩ đã phổ biến chúng. Phong cách Keith, do Bill Keith phát triển, tập trung vào giai điệu. Phong cách Reno, do Don Reno đặt nền móng, sử dụng kỹ thuật ba ngón kết hợp gảy từng dây đơn. Các phong cách này đều sử dụng móng gảy và các chuỗi tiết tấu lặp lại, giúp banjo tạo nhịp điệu linh hoạt và tránh cảm giác máy móc.
Phương Pháp Chế Tác Và Vật Liệu Của Banjo
Banjo bao gồm nhiều bộ phận khác nhau, trong đó các thành phần quan trọng nhất gồm:
Peghead và khóa đàn là nơi dây đàn được gắn vào và điều chỉnh cao độ. Các mẫu cao cấp thường có hoa văn khảm tinh xảo và sử dụng khóa chỉnh dạng bánh răng hành tinh để tăng độ ổn định.
Cần đàn thường làm từ gỗ maple, có thanh chỉnh cần kim loại để điều chỉnh độ cong và cao độ. Phím đàn thường làm từ gỗ ebony hoặc maple, với các họa tiết khảm vừa trang trí vừa giúp xác định vị trí.
Lược đàn được làm từ xương, nhựa cứng hoặc gỗ, giữ dây đàn đúng vị trí.
Vành đàn ảnh hưởng lớn đến âm lượng và chất lượng âm thanh, thường được làm từ nhiều lớp gỗ ép.
Vòng tạo âm nằm giữa vành đàn và mặt đàn, quyết định dải âm và độ động của tiếng đàn.
Mặt đàn và ngựa đàn truyền rung động từ dây đến thân đàn. Độ dày của mặt đàn và trọng lượng ngựa đàn đều ảnh hưởng đến màu âm tổng thể.
Resonator là tấm phản âm gắn phía sau đàn, giúp đẩy âm thanh về phía trước.
Ngựa giữ dây đàn căng và có thể điều chỉnh để tinh chỉnh âm sắc.
Đánh Giá Chất Lượng Đàn Banjo
Ngay cả người mới học cũng có thể đánh giá sơ bộ chất lượng đàn bằng cách kiểm tra độ cao dây, âm thanh khi gảy từng dây và độ mượt của khóa chỉnh dây. Sự hiện diện của vòng tạo âm thường cho thấy một cây đàn chất lượng tốt hơn.
Các Loại Banjo Hiện Đại
Ngày nay, bạn có thể dễ dàng bắt gặp các mẫu banjo bốn dây, năm dây và sáu dây, bên cạnh những phiên bản ít phổ biến hơn như banjo mười hai dây hoặc banjo không phím. Tuy nhiên, hậu duệ hiện đại của cây banjo năm dây do Sweeney phát triển vẫn là loại được ưa chuộng nhất cho đến thời điểm hiện tại.
Phần lớn các loại banjo phổ biến đều có hai phiên bản là open back và có resonator. Banjo có resonator được trang bị một tấm phản âm gắn ở mặt sau thân đàn, thường được gọi là pot. Mục đích của tấm phản âm này là hướng âm thanh phát ra phía trước, giúp cây đàn có âm lượng lớn hơn và tiếng đàn chắc gọn hơn khi chơi trong dàn nhạc. Chính vì lý do này mà đa số nghệ sĩ chơi bluegrass, cũng như nhiều người chơi banjo khác, thường lựa chọn banjo có resonator.
Banjo open back tạo ra âm thanh mềm mại và trầm ấm hơn, rất phù hợp với những không gian yên tĩnh. Nhờ cấu trúc đơn giản hơn, loại banjo này có trọng lượng nhẹ hơn và thường có giá thành thấp hơn so với banjo có resonator. Banjo năm dây dạng open back đặc biệt được yêu thích trong dòng nhạc old time của Mỹ và thường được chơi bằng các biến thể của kỹ thuật clawhammer.
Đàn Deering Goodtime Banjo sở hữu thiết kế open back và mang lại âm thanh trong trẻo, ngọt ngào.
Phần lớn thân đàn banjo hiện nay có vành gỗ hình tròn bao quanh thân và mặt đàn được căng bằng vật liệu tổng hợp, có hình thức tương tự như mặt trống. Khác với những cây banjo cổ sử dụng da động vật hoặc màng tự nhiên, mặt đàn hiện đại không bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi của nhiệt độ và độ ẩm.
Banjo ngày nay thường sử dụng dây kim loại, trong đó dây thứ tư được quấn thêm hợp kim. Trong một số trường hợp, dây nylon vẫn được sử dụng để tạo ra âm thanh dịu và ấm hơn.
Khóa chỉnh dây của banjo khác với loại bánh răng trục vít thường thấy trên đàn guitar. Chúng chủ yếu là khóa bánh răng hành tinh hoặc khóa ma sát. Một trong những dấu hiệu nhận biết banjo chất lượng cao là hệ thống khóa hoạt động mượt mà, giúp việc lên dây ban đầu dễ dàng và giữ cao độ ổn định khi chơi.
Banjo Năm Dây Hiện Đại
Không giống như các nhạc cụ dây khác như guitar, thứ tự dây trên banjo không được sắp xếp từ thấp đến cao theo chiều ngang cần đàn. Thay vào đó, từ thấp đến cao, thứ tự các dây là dây thứ tư, dây thứ ba, dây thứ hai, dây thứ nhất và dây thứ năm. Dây thứ năm tạo âm drone, còn được gọi là dây ngón cái, được gắn vào một khóa chỉnh đặt trên cần đàn tại phím thứ năm, khiến chiều dài của nó chỉ bằng khoảng ba phần tư so với các dây còn lại. Thông thường, dây này có cỡ dây tương đương với dây thứ nhất.
Đàn Rogue B30 là một mẫu banjo năm dây có giá rất dễ tiếp cận, lý tưởng cho người mới bắt đầu học chơi.
Các loại capo chuyên dụng cho dây thứ năm cho phép người chơi thay đổi cao độ của dây drone vượt quá một hoặc hai nửa cung mà khóa chỉnh thông thường cho phép. Có rất nhiều kiểu chỉnh dây khác nhau dành cho banjo năm dây, trong đó open G với các nốt G B G B D là phổ biến nhất trong nhạc bluegrass. Trong nhạc old time, người chơi thường sử dụng nhiều kiểu chỉnh dây khác nhau như double C với G C G C D hoặc open D với F thăng D F thăng A D. Những kiểu chỉnh dây này thường được nâng cao lên một cung bằng cách chỉnh dây lên cao hơn hoặc sử dụng capo.
Banjo Bốn Dây, Sáu Dây Và Các Dạng Banjo Lai
Banjo bốn dây có hai dạng chính là plectrum và tenor. Banjo plectrum có thiết kế tương tự banjo năm dây nhưng không có dây drone. Loại này chủ yếu được sử dụng trong các ban nhạc dixieland và thường được chơi bằng miếng gảy guitar. Banjo tenor có chiều dài cần đàn ngắn hơn và rất được ưa chuộng trong âm nhạc truyền thống Ireland.
Đàn Gold Tone Cripple Creek Tenor Banjo bốn dây có âm thanh mạnh mẽ, được trang bị resonator và là lựa chọn phổ biến của các nghệ sĩ chơi banjo trong dòng nhạc Celtic.
Banjo sáu dây dưới nhiều hình thức khác nhau đã xuất hiện từ giữa thế kỷ mười chín. Một biến thể lai phổ biến của banjo sáu dây là banjo được chỉnh dây giống guitar. Nhờ cách chỉnh dây này, nó trở thành nhạc cụ chuyển đổi lý tưởng cho người chơi guitar, đồng thời vẫn giữ được âm sắc đặc trưng của banjo truyền thống.
Đàn Dean Backwoods 6 là mẫu banjo sáu dây chỉnh dây theo guitar, mang đến lựa chọn tuyệt vời cho các guitarist muốn khám phá âm thanh banjo.
Ngoài ra còn có một số mẫu banjo lai kết hợp đặc điểm của guitar điện và banjo truyền thống. Thân đàn, đôi khi có hình dáng giống guitar điện, được làm từ một khối gỗ đặc, có khoét phần mặt đàn và tích hợp hệ thống pickup điện tử để thu rung động của mặt đàn. Những cây banjo điện này có thể kết nối với ampli guitar thông thường và dễ dàng phát huy hiệu quả trong môi trường biểu diễn khuếch đại mà không gặp vấn đề hú rít.
Với pickup humbucker, đàn Deering Boston Banjo sáu dây acoustic electric mang lại âm lượng lớn khi khuếch đại mà vẫn giữ được âm sắc rõ nét đặc trưng của Deering.
Banjolele là một nhạc cụ lai kết hợp tính di động và khả năng học nhanh của ukulele với âm thanh giống một cây banjo cỡ nhỏ. Với bốn dây, cần đàn ngắn và mặt đàn có đường kính nhỏ, banjolele rất dễ chơi và hòa hợp tốt trong các nhóm acoustic có âm lượng vừa phải.
Phụ Kiện Dành Cho Đàn Banjo
Những phụ kiện được lựa chọn phù hợp sẽ nâng cao trải nghiệm chơi đàn banjo và đồng thời giúp bảo vệ khoản đầu tư của bạn. Các phụ kiện quan trọng bao gồm:
Dây đeo banjo là vật dụng cần thiết nếu bạn có ý định chơi đàn ở tư thế đứng. Trên thị trường có rất nhiều lựa chọn về chất liệu và thiết kế, cho phép bạn dễ dàng chọn được sản phẩm phù hợp với phong cách và sở thích cá nhân.
Capo cho banjo là thiết bị kẹp lên cần đàn, cho phép bạn nâng cao tổng thể cao độ của cây đàn, giúp chơi những bản nhạc ở tông cao hơn so với bản gốc. Phụ kiện này đặc biệt hữu ích đối với ca sĩ có quãng giọng cao hơn so với tông thông thường của bài hát.
Hộp đàn và bao đàn banjo có nhiệm vụ bảo vệ cây đàn khỏi trầy xước và va chạm. Nếu bạn thường xuyên mang banjo đi xa, đi tập luyện hoặc biểu diễn, thì việc sở hữu một hộp đàn hoặc bao đàn chất lượng gần như là điều bắt buộc.
Dây đàn banjo là phụ kiện mà sớm hay muộn bạn cũng sẽ cần thay thế. Một bộ dây mới có thể làm sống lại âm thanh của cây đàn banjo đã trở nên kém sắc. Dây đàn được làm từ nhiều loại vật liệu khác nhau, mỗi loại mang đến đặc tính âm thanh riêng. Việc thử nghiệm nhiều loại dây sẽ giúp bạn tìm ra màu âm dễ chịu và phù hợp nhất với phong cách chơi của mình.
Máy chỉnh dây là công cụ giúp việc lên dây banjo trở nên nhanh chóng và chính xác hơn. Một số mẫu máy chỉnh dây còn có chế độ riêng dành cho banjo, giúp người chơi thao tác dễ dàng và thuận tiện hơn.
Bắt Đầu Học Chơi Đàn Banjo
Mặc dù việc được bạn bè hoặc giáo viên chuyên nghiệp hướng dẫn trực tiếp là vô cùng quý giá, nhưng ngày nay có rất nhiều tài nguyên giúp bạn tự học chơi banjo một cách hiệu quả. Những nguồn tài liệu này bao gồm:
Sách Hướng Dẫn, Tài Liệu Học, DVD Và CD Dành Cho Banjo
Bạn có thể tìm thấy rất nhiều tài liệu phù hợp với trình độ của mình, từ người mới bắt đầu hoàn toàn, người học ở trình độ trung cấp, cho đến những người chơi lâu năm muốn nâng cao kỹ năng. Nhiều tài liệu hướng dẫn banjo đi kèm DVD và CD, cung cấp các ví dụ âm thanh và hình ảnh minh họa cho những kỹ thuật đang được giảng dạy. Một số tài liệu còn cho phép truy cập vào các nền tảng trực tuyến, nơi bạn có thể đặt câu hỏi và trao đổi với những người học banjo khác, giáo viên và những người yêu thích nhạc cụ này. Nhiều sách và giáo trình banjo được xây dựng xoay quanh các phong cách âm nhạc cụ thể như bluegrass, country hoặc folk.
Sách Nhạc, Hướng Dẫn Hợp Âm Và Bản Tab Đơn Giản Cho Banjo
Với hàng chục đầu sách để lựa chọn, bạn sẽ dễ dàng tìm thấy những ca khúc và thể loại âm nhạc mà mình yêu thích. Nhiều tuyển tập cung cấp các bản phối đơn giản của những bài hát phổ biến, rất phù hợp cho người mới bắt đầu. Ngoài ra còn có nhiều sách nhạc và công cụ học tập được biên soạn bởi các nghệ sĩ banjo nổi tiếng, chia sẻ những kinh nghiệm, mẹo và kỹ thuật giúp bạn tạo ra âm nhạc hay hơn trên cây banjo.
Tổng Kết
Đến thời điểm này, bạn đã có được những kiến thức cơ bản về các loại banjo hiện có trên thị trường cũng như những yếu tố quan trọng cần cân nhắc khi chọn mua đàn. Không tồn tại một công thức chung nào để tìm ra cây banjo hoàn hảo cho mọi người. Đôi tai và cảm nhận của chính bạn mới là yếu tố quyết định cuối cùng.
Một lời khuyên quan trọng là hãy lựa chọn cây đàn tốt nhất trong phạm vi ngân sách của bạn. Một cây banjo được chế tác kém, khó chơi và khó lên dây rất dễ khiến ngay cả những người học kiên trì nhất cũng cảm thấy nản lòng.
Việc tham khảo các bài đánh giá chuyên môn và đánh giá trực tuyến về những mẫu banjo khác nhau sẽ giúp bạn xác định chính xác hơn cây đàn phù hợp. Khi tìm hiểu, bạn cũng sẽ thấy rất nhiều nhận xét từ các nhạc sĩ và người học banjo khác, mang đến góc nhìn thực tế và hữu ích.
